Κβαντική Μηχανική και ... Συνειδητότητα;

ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ... ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΤΗΤΑ;

τοῦ Ἰωάννου Μηλιώνη, ἐκπαιδευτικοῦ, μέλους τῆς Π.Ε.Γ.

Ἕνα ἀπὸ τὰ ἐξέχοντα πρόσωπα τοῦ συνδρόμου τῆς Νέας Ἐποχῆς τοῦ Ὑδροχόου εἶναι ἀναμφισβήτητα ὁ Ντίπακ Τσόπρα (Deepak Chopra). Ὁ Τσόπρα χαρακτηρίζεται ὡς ὁ νέος γκουρού τῶν Η.Π.Α., «διάσημος συγγραφέας[1] καί παράλληλα ἕνας ἀπὸ τοὺς πιὸ ἐ­πι­τυ­χη­μέ­νους πωλητὲς τοῦ ἑαυτοῦ του! Λέγεται ὅτι ἀποτελεῖ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἐλάχιστους ἀνθρώπους ποὺ διδάσκουν ἀ­πο­τε­λε­σμα­τι­κὰ τὴν κατάκτηση τῆς ἐπιτυχίας! Ἀποτελεσματικά, γιατί ἀνάμεσα στοὺς πιστοὺς μαθητὲς του συγκαταλέγονται διάσημες προσωπικότητες τοῦ Χόλιγουντ, ὅπως ἡ Μαντόνα καὶ ἡ Ντέμι Μούρ!»[2].

Κατ' ἄλλους, «ὁ Ντίπακ Τσόπρα εἶναι  ... κορυφαῖος δάσκαλος τῆς ἀνατολικῆς φιλοσοφίας στὸ δυτικὸ κόσμο. Τὰ βιβλία του σημειώνουν τεράστια ἐπιτυχία ἐδῶ καὶ δεκαετίες καὶ ἔχουν συμ­πε­ρι­λη­φθεῖ σὲ ὅλες τὶς λίστες εὐπώλητων (best sellers) στὶς Ἡ­νω­μέ­νες Πολιτεῖες, σημειώνοντας πωλήσεις ἑκατομμυρίων ἀν­τι­τύ­πων. Στὴ σχετικὴ λίστα τῶν New York Times ἔχουν ἐμφανιστεῖ, μεταξὺ ἄλλων, τὰ βιβλία του "Βούδας" (Buddha) καὶ "Ἰησοῦς" (J­e­sus)»[3].

Ὁ Ντίπακ Τσόπρα εἶναι Ἰνδός, γιὰ τὴν ἀκρίβεια Ἰν­δο­α­με­ρι­κα­νός. Εἶναι γιατρὸς (παθολόγος καὶ ἐνδοκρινολόγος) ἀλλὰ ἡ κύρια ἀσχολία του δὲν εἶναι ἡ ἐπιστήμη τὴν ὁποία σπούδασε ἀλλὰ ἡ μεταφυσική τῆς Νέας Ἐποχῆς, γύρω ἀπὸ τὴν ὁποία περιστρέφονται οἱ διαλέξεις ποὺ δίνει -γιὰ τὶς ὁποῖες χρεώνει $25,000 ἀνὰ διάλεξη[4]- καὶ τὰ πολλὰ βιβλία ποὺ ἔχει συγγράψει.

Βέβαια, ὑπάρχει καὶ ἡ ἀντίθετη ἄποψη γύρω ἀπὸ τὸ πρόσωπό καὶ τὸ «ἔργο» του, καθὼς ὁ ἴδιος διατυπώνει ἐξωφρενικὲς ἀ­πό­ψεις, ὅπως π.χ. ὅτι «Ἡ "κβαντικὴ θεραπεία" γιατρεύει τὸ "Σῶ­μα καί τόν Νοὺ" ἀπὸ ἕνα κβαντικὸ ἐπίπεδο. Δηλαδή, ἀπὸ ἕνα ἐ­πί­πε­δο ποὺ δὲν ἀντιλαμβανόμαστε μὲ τὶς αἰσθήσεις μας. Τὰ σώματά μας τελικὰ εἶναι πεδία πληροφόρησης, νοημοσύνης καὶ ἐ­νέρ­γειας», λέει. « Ἡ "κβαντικὴ θεραπεία" συνεπάγεται μιὰ ἀλλαγὴ στὶς ἐ­νερ­γεια­κὲς πληροφορίες, ἔτσι ὥστε νὰ ἐπιφέρει μιὰ διόρθωση σὲ μιὰ ἰδέα ποὺ ἔχει ἀποβεῖ λάθος. Ἔτσι, ἡ "κβαντικὴ θεραπεία" γιατρεύει μία λειτουργία συνείδησης, τοῦ νοῦ, γιὰ νὰ ἐπιφέρει ἀλλαγὲς σὲ μία ἄλλη λειτουργία συνείδησης, στὸ σῶμα»[5].

Δὲν χρειάζεται νὰ εἶναι κανεὶς ἐπιστήμων γιὰ νὰ ἀντιληφθεῖ ὅτι οἱ παραπάνω μωρολογίες ἀποτελοῦν ἀποκρυφιστικὲς καὶ νεοεποχίτικες συλλήψεις καὶ δὲν ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἐπιστήμη.

Ὁ Δρ Τσόπρα ἔχει συντελέσει περισσότερα ἀπὸ ὁποιονδήποτε ἄλλον στὴ διαφήμιση τῆς Ἀγιουρβέδα (Ayurveda) τῆς ἰνδικῆς «ἰατρικῆς», τοῦ Μαχαρίσι Μαχὲς Γιόγκι (Maharishi Mahesh Y­o­gi) στὴν Ἀμερική, συμπεριλαμβανομένων καὶ ὁρισμένων «ἐ­νερ­γεια­κῶν» πλανῶν τῆς Νέας Ἐποχῆς, ὅπου ψευδῶς καὶ θρασύτατα ἐπιχειρεῖται νὰ συνδεθεῖ ἡ κβαντικὴ φυσικὴ μὲ τὴ συνειδητότητας. Σύμφωνα μὲ τὸν Τσόπρα, «Εἴμαστε, ὁ κάθε ἄν­θρω­πος, ἕνα ἀτομικὸ πεδίο ἐνέργειας καὶ πληροφοριῶν μὲ κυ­βερ­νη­τι­κοὺς (cybernetic) κύκλους ἀνατροφοδότησης, ποὺ ἀλ­λη­λε­πι­δροῦ­με μέσα σὲ ἕνα συμπαντικὸ (nonlocal) πεδίο ἐνέργειας καὶ πληροφόρησης». Ὁ Τσόπρα ἰσχυρίζεται ὅτι μπο­ροῦ­με νὰ χρησιμοποιήσουμε τὴν «κβαντικὴ θεραπεία» γιὰ νὰ ξεπεράσουμε τὰ γηρατειά. Πιστεύει ἀκόμη ὅτι ὁ νοῦς θεραπεύει μὲ τὴν ἐ­ναρ­μό­νι­ση ἢ τὴν ἐξισορρόπηση τοῦ «κβαντικοῦ μη­χα­νι­κοῦ σώματος» (quantum mechanical body), καί χρησιμοποιεῖ αὐτὸν τὸν ὄρο ἀντὶ τοῦ «πράνα» (prana) ἢ τοῦ «Τσὶ» (chi). Ὁ Τσόπρα κηρύττει ὅτι «ἁπλῶς ἐντοπίζοντας τὴν ἐπίγνωσή σας σὲ μιὰ πηγὴ πόνου, μπορεῖτε νὰ ἀρχίσετε νὰ θεραπεύετε, γιατί τὸ σῶμα στέλνει φυσιολογικὰ θεραπευτική ἐνέργεια ὅποτε προσελκύεται ἡ προσοχὴ». Ἤ, ὅπως τὸ θέτει ἐπίσης, «Ἂν ἔχετε θετικές σκέψεις, τότε ἔχετε χαρούμενα μόρια (happy m­o­l­e­c­u­l­es)».

Αὐτὸς ὁ «κβαντικός μυστικισμός» δὲν ἔχει καμία βάση στὴ φυσικὴ ἢ στὴ βιολογία καὶ ἀντιπροσωπεύει ἕνα ἅλμα τῆς μεταφυσικῆς φαντασίας^[6].

Παρὰ τοὺς ἰσχυρισμοὺς τοῦ Ντίπακ Τσόπρα καὶ ἄλλων ὅτι τὸ μυαλὸ μπορεῖ νὰ ἐλέγξει ἀσθένειες ὅπως ὁ καρκίνος, τὰ στοι­χεῖ­α ἀπὸ ἐπιστημονικὲς μελέτες δηλώνουν διαφορετικὰ^[7]. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρὰ βέβαια, ὑπάρχουν ἐπιστημονικὲς ἀποδείξεις ὅτι οἱ αἰσιόδοξοι ζοῦν περισσότερο ἀπὸ τοὺς ἀπαισιόδοξους, ἂν καὶ δὲν ὑπάρχει ἀνάγκη κβαντικῆς φυσικῆς γιὰ νὰ ἐξηγηθεῖ τὸ γιατί.

Ἡ ἰδέα ὅτι ὁ μυστικισμὸς τῆς ἀρχαίας Ἰνδίας εἶναι ἁπλὰ κβαν­τι­κὴ φυσικὴ σὲ μεταφυσικὴ ἐπένδυση φαίνεται νὰ προέρχεται ἀπὸ τὸν Φτίτζοφ Τσάπρα (Fritjof Capra), τὸ 1974, στὸ βιβλίο του «Τὸ Ταὸ τῆς Φυσικῆς: Ἐξερεύνηση τῶν ἀναλογιῶν μεταξύ τῆς σύγχρονης φυσικῆς καὶ τοῦ ἀνατολικοῦ μυστικισμοῦ» (The Tao of Physics: Exploration of Parallels Between Modern Physics and Eastern Mysticism). Τὰ δύο πρῶτα μέρη τοῦ βιβλίου ἀποτελοῦν ἐξαιρετικὴ ἔκθεση τῶν ἀρχαίων θρησκειῶν τὸ ἕνα καὶ τῆς σύγχρονης φυ­σι­κῆς τὸ ἄλλο. Τὸ τρίτο μέρος, στὸ ὁποῖο προσπαθεῖ ὁ Τσάπρα νὰ συνδέσει τὰ δύο πρῶτα ἀποτελεῖ ἀβυσσαλέα ἀ­πο­τυ­χί­α καὶ πα­τα­γῶ­δες ναυάγιο τῆς ἁπλῆς λογικῆς σκέψης. Παρ' ὅλα αὐτά, αὐτὸ τὸ τρίτο μέρος ἔχει ἐπηρεάσει τοὺς νεοεποχίτες καὶ ἔχει δώσει τροφὴ στὸν ἰσχυρισμὸ ὅτι «ἡ κβαντικὴ φυσικὴ ἀ­πο­δει­κνύ­ει τὴν πραγματικότητα τῶν πάντων ἀπὸ τὸ chi καὶ τὴν prana ὡς τὸ ESP[8]». Οἱ ἐπιστήμονες μπορεῖ νὰ ἀρνοῦνται ὅτι ὑπάρχει τέτοια σύνδεση, ὅμως τὰ best sellers τῶν Ντίπακ Τσόπρα καὶ Γκάρυ Ζούκαβ (Gary Zukav)^[9], ἐπισκιάζουν δυστυχῶς τὰ ἐπιστημονικὰ συγγράμματα τῶν φυσικῶν ὅσον ἀφορᾶ ὁ εὐρὺ κοινό.

Οἱ ἀνωτέρω θέσεις φυσικὸ ἦταν νὰ ἐπηρεάσουν κάποια ἀ­στή­ρι­κτα -ἀπὸ πνευματικῆς ἄποψης- μυαλὰ καὶ στὴ χώρα μας. Τὸ τραγικὸ εἶναι ὅτι μεταξύ τῶν ἀνθρώπων ποὺ ἐπηρεάστηκαν συγκαταλέγονται καὶ ἐπιστήμονες καὶ δὴ καὶ ἀστροφυσικοί.

Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα, ὁ κ. Μηνᾶς Καφᾶτος, κορυφαῖος ἀστροφυσικός, καθηγητὴς ἕδρας Ὑπολογιστικῆς Φυσικῆς Fletcher Jones καὶ διευθυντὴς τοῦ Κέντρου Μοντελοποίησης Γήινων Συστημάτων καὶ Παρατηρήσεων τοῦ Πανεπιστημίου C­h­a­p­m­an.

Πολλοὶ καὶ βαρύγδουποι τίτλοι, ποὺ κανεὶς δὲν ἀρνεῖται ὅτι ἔ­χουν πιθανῶς ἀντίκρισμα. Ὅμως ὁ στόχος μας δὲν εἶναι νὰ μεί­νου­με σ' αὐτούς, ἀλλὰ νὰ ἐξετάσουμε τὴν ὑπαρξιακὴ τοποθέτηση -γιὰ νὰ μὴν ἀναφερθοῦμε σὲ θρησκευτικὴ τοποθέτηση- τοῦ ἐν λόγω ἐπιστήμονα.

Ὁ Μηνᾶς Καφᾶτος εἶναι Ἑλληνοαμερικανὸς ἀστροφυσικὸς καὶ συγγραφέας. Τὰ βιβλία του περιλαμβάνουν τά: «Τὸ μὴ το­πι­κὸ Σύμπαν» (The Nonlocal Universe) καὶ «Τὸ ἐνσυνείδητο Σύμπαν» (The Conscious Universe). Ὁ Μηνᾶς Καφᾶτος ἔχει γράψει καὶ μιλήσει πολὺ γιὰ τὴν προαγωγὴ τοῦ διαλόγου μεταξύ τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς θρησκείας, ὅμως μιᾶς «θρησκείας» ὅπως αὐτὸς τὴν κατανοεῖ· μιᾶς θρησκείας ποὺ προσπαθεῖ, νὰ «παν­τρέ­ψει» ἀσύμβατα πράγματα, τὴν πνευματικότητα μὲ τὴν τεχνολογία· καὶ βέβαια ποιὰ ἄλλη «πνευματικότητα» (spirituality) ἀπὸ αὐτὴν τῆς Νέας Ἐποχῆς τοῦ Ὑδροχόου (New Age), πού στη­ρί­ζε­ται στὴν ἀνυπόστατη πίστη ὅτι ὅλα εἶναι ἐνέργεια πρὸς τὴν ὁποία ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ δῆθεν νὰ συντονιστεῖ γιὰ νὰ γίνει ὁ Ὑπεράνθρωπος, νὰ ἀποκτήσει δῆθεν τὴν «ἀληθινὴ αὐ­το­γνω­σί­α», ὅτι δηλαδή εἶναι «κατὰ φύση θεός»;

Ὁ Μηνᾶς Καφᾶτος εἶχε τὴν ἀτυχία νὰ συγγράψει τὸ τελευταῖο του βιβλίο, «Εἶσαι τὸ Σύμπαν», σὲ συνεργασία μὲ τὸν Ντίπακ Τσόπρα, πρᾶγμα ποὺ φροντίζει ἐπιμελῶς νὰ προβάλλει στὰ ἑλληνικὰ ΜΜΕ μὲ κάθε τρόπο. Ὁ ὑπότιτλος τοῦ βιβλίου εἶναι «Ἀνακάλυψε τὸν συμπαντικό σου ἑαυτὸ καὶ γιατί εἶναι ση­μαν­τι­κὸ νὰ τὸ κάνεις». Πρόκειται γιὰ μία ἀκόμη ἀτυχῆ προσπάθεια νὰ συνδεθεῖ ἡ θεωρία τῆς κβαντικῆς μηχανικῆς μὲ τὴν συνείδηση τοῦ ἀνθρώπου.

Ὁ Μηνᾶς Καφᾶτος εἶναι ἕνας ἀξιόλογος καὶ «ἐπιτυχημένος» ἐπιστήμονας ποὺ ὅμως μπερδεμένος στὴν ἐπιστημοσύνη του ἄφησε νὰ τοῦ διαφύγει τὸ αὐτονόητο ὅτι: «Τὶ ὠφελήσει ἄν­θρω­πον ἐὰν κερδήση τὸν κόσμον ὅλον καὶ ζημιωθῆ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ; ἤ τὶ δώσει ὁ ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;» (Μαρκ. η' 34-37). Κι ακόμη ὅτι, τὴν «ἐνέργεια» ποὺ ψάχνει νὰ βρεῖ, τήν ἐνέργεια πού γεμίζει τὸ σύμπαν, ἐμεῖς τὴν ἔχουμε ἐδῶ καὶ 2000 χρόνια. Εἶναι ἡ ἐνέργεια Ἐκείνου ποὺ εἶναι «πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα πληρῶν», πού είναι «ὁ θησαυρὸς τῶν ἀγαθῶν καὶ ζωῆς χορηγός...»· ναί, ὁ δικός μας θησαυρός.

[1] Οἱ ὑπογραμμίσεις, δικές μας.

[2] https://www.tovima.gr/2008/11/24/culture/ntipak-tsopra/

[3] http://www.livanis.gr/ViewAuthors.aspx?ValueId=600811

[4] http://skepdic.com/chopra.html

[5] Στο ἴδιο,

[6] Βλ. Victor Stenger, Quantum Quackery, Volume 21, No. 1, Ἰαν.-Φεβρ. 1997.

[7] http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/7052318.stm

[8] Extrasensory perception. Ἐξωαισθητηριακὴ ἀντίληψη. Ὀνομάζεται ἐπίσης ἕκτη αἴ­σθη­ση. Περιλαμβάνει λήψη πληροφοριῶν ποὺ δὲν ἀποκτήθηκαν μέσω τῶν φυσικῶν αἰ­σθή­σε­ων.

[9] Βλ. Γκάρυ Ζούκαβ, Οἱ χορευτὲς δάσκαλοι τοῦ Γοῦ Λί. Μιὰ ἐπισκόπηση τῆς νέας φυ­σι­κῆς (1976) (The Dancing Wu Li Masters).