Η Γνωστική Μαρία - Μέρος Δ' - Το "Ευαγγέλιο" της Μαρίας

ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΤΟ "ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ" ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ

Το αφιερωμένο στο όνομα της Μαρίας γνωστικό ευαγγέλιο, φανερώνει την εκτίμηση που έτρεφαν οι γνωστικοί για την Μαρία. Εξίσου σημαντικό είναι να ειπωθεί ότι πουθενά στο κείμενο η Μαρία δεν ονομάζεται και δεν φανερώνεται ότι είναι η Μαγδαληνή. Το ευαγγέλιο είναι στο όνομα της γνωστικής Μαρίας.

Το ευαγγέλιο είναι γραμμένο στα κοπτικά, σώζονται δε και κάποια αποσπάσματα στα ελληνικά. Το κείμενο βρισκόταν στον πάπυρο που ανακτήθηκε το 1896 μ.Χ. από το μουσείο του Βερολίνου (Berolinensis 8502) και εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1955 μ.Χ¹.

Από τις 19 σελίδες του κειμένου λείπουν οι σελίδες 1-6 και 11-14. Οι υπόλοιπες εννέα είναι ολόκληρες με πολύ λίγα κενά. Στην Οξύρυγχο βρέθηκαν 2 αποσπάσματα στα ελληνικά. Το πρώτο περιέχει το τμήμα 17,4-22 & 18,5-19,3 (P. Ryl.463)². Το δεύτερο περιέχει το τμήμα 9,5-10,14 (P. Oxy. 3525)³.

Τα δύο αποσπάσματα δεν προέρχονται από το ίδιο χειρόγραφο. Γίνεται δεκτό, ότι αποτελούν παραλλαγές του κειμένου, λόγω των διαφοροποιήσεων με το κοπτικό κείμενο. Είναι γνωστό ότι υπήρχαν δύο παραλλαγές του Ευαγγελίου της Μαρίας στα ελληνικά⁴. Αρχικά, το ευαγγέλιο συντάχθηκε στα ελληνικά και μεταφράστηκε στα κοπτικά. Δεν σώζεται το πρωτότυπο κείμενο.

Από τα ευρήματα, αρχαιότερος είναι ο P.Ryl.463, ο οποίος χρονολογείται στις αρχές του Γ' αι. μ.Χ⁵. Αν το ευαγγέλιο συντάχθηκε στην Αίγυπτο, τότε η ημερομηνία σύνταξης δεν πρέπει να απέχει πολύ από τις αρχές του Γ' αι. Αν συντάχθηκε αλλού τότε θα πρέπει να συνυπολογιστεί και ο χρόνος μεταφοράς του έργου στην Αίγυπτο. Γενικά είναι αποδεκτό ότι συντάχθηκε κοντά στο 200 μ.Χ. Αυτή η ημερομηνία είναι ένα consensus των ακαδημαϊκών, και δεν έχει αποδειχθεί⁶.

Περιεχόμενο του Ευαγγελίου της Μαρίας

Το έργο είναι ένας διάλογος μεταξύ του γνωστικού Ιησού και των μαθητών του. Εφόσον οι πρώτες σελίδες του έργου απουσιάζουν, δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για διάλογο πριν ή μετά την ανάσταση. Οι πρώτες διατηρημένες σελίδες εκθέτουν τα συμπεράσματα του διαλόγου.

Ο γνωστικός Ιησούς απαντά στις ερωτήσεις των μαθητών του για το τέλος του κόσμου και την φύση της αμαρτίας. Τους διδάσκει ότι στον κόσμο όλα τα πράγματα, είτε υλικά είτε πνευματικά, είναι διαπλεκόμενα. Αλλά μετά το τέλος του κόσμου δεν θα είναι έτσι, το κάθε τι θα λάβει την θέση που του ανήκει. Κάθε φύση θα επιστρέψει στις ρίζες της, στην αρχική της κατάσταση, εκπληρώνοντας το πεπρωμένο της.

Μέχρι τότε η φύση της αμαρτίας διαπλέκεται με την ίδια την ζωή, διότι ο κόσμος είναι σύνθετος. Οι άνθρωποι κάνουν αμαρτίες, διότι δεν γνωρίζουν την πνευματική τους κατάσταση, αλλά συνδέονται με την υλική τους υπόσταση, η οποία είναι από την φύση της αμαρτωλή. Η αμαρτωλή φύση τούς παραπλανά και τούς οδηγεί στην αρρώστια και τον θάνατο.

Η σωτηρία έρχεται όταν ο άνθρωπος ανακαλύψει μέσα του την πνευματική του φύση και ξεπεράσει τα δεσμά του υλικού σώματος και του κόσμου. Ο γνωστικός Ιησούς προειδοποιεί τους μαθητές του, ότι δεν πρέπει να ακολουθούν νόμους και κανόνες και έτερες διδασκαλίες, για να σωθούν, αλλά να ανακαλύψουν το παιδί της Ανθρωπότητας (ή τον τέλειο Άνθρωπο κατά μια δεύτερη ερμηνεία) μέσα τους και να βρουν ειρήνη.

Στην συνέχεια δίνει εντολή στους μαθητές του να αναχωρήσουν και να διαδώσουν το γνωστικό μήνυμα σε όλο τον κόσμο. Οι μαθητές του λιγοψυχούν εκτός από την γνωστική Μαρία. Η δεύτερη εμφανίζεται ως η μοναδική μαθήτρια, η οποία έχει αντιληφθεί πλήρως την γνωστική διδασκαλία. Αυτό προκαλεί μία ένταση μεταξύ των μαθητών του γνωστικού Ιησού και της Μαρίας.

Οι μαθητές φοβούνται ότι αν εξέλθουν στον κόσμο να κηρύξουν, θα μοιραστούν τον ίδιο αγωνιώδη θάνατο με τον Ιησού. Τότε η Μαρία παίρνει τον λόγο και τους παρηγορεί αποκαλύπτοντας σε αυτούς την μυστική διδασκαλία που έλαβε από τον γνωστικό Ιησού σε όραμα.

Της είχε αποκαλύψει την φύση της προφητείας και την ανάληψη της ψυχής στον τόπο ανάπαυσης αυτής. Της αποκάλυψε πώς να πολεμήσει με τις σκαιές Αρχές (τελώνια), οι οποίες προσπαθούν να κρατήσουν την ψυχή φυλακισμένη στον υλικό κόσμο, κρατώντας αυτήν σε άγνοια της πραγματικής πνευματικής φύσης της.

Όταν η Μαρία παραδίδει την μυστική διδασκαλία, οι μαθητές εξανίστανται. Ο Ανδρέας την κατηγορεί ότι διδάσκει ξένα διδάγματα και αρνείται να την πιστέψει. Ο Πέτρος από την πλευρά του δεν πιστεύει, ότι ο Ιησούς θα είχε παραδώσει αυτήν την διδασκαλία σε μια γυναίκα. Πολύ δε περισσότερο, ότι θα είχε προτιμήσει την Μαρία αντί αυτών, για να αποκαλύψει τέτοια μυστικά.

Η Μαρία διαμαρτύρεται και προς υπεράσπιση αυτής σηκώνεται ο Λεβί. Αυτός λέει στον Πέτρο ότι είναι οργίλος και συμπεριφέρεται στην Μαρία, σαν να είναι εχθρός. Μαλώνει τους μαθητές λέγοντας, ότι θα έπρεπε να ντρέπονται γι' αυτή την συμπεριφορά. Καταλήγει ότι αντί να μαλώνουν είναι προτιμότερο να κηρύξουν το ευαγγέλιο.

Το σημείο ενδιαφέροντος για την εργασία μας είναι η τελευταία σκηνή του δράματος. Ο αναγνώστης καλείται να πιστέψει ότι οι μαθητές που αποτελούν τον κύκλο του Πέτρου, δεν καταλαβαίνουν την γνωστική διδασκαλία του Ιησού. Η γνωστική διδασκαλία είναι και η πραγματική, κατά τον συγγραφέα του έργου και δεν την παρέδωσε σε αυτούς πρώτα ο Ιησούς, διότι δεν θα την δέχονταν. Αντίθετα, την αποκάλυψε μυστικά μόνο στην Μαρία.

Επίσης, ο αναγνώστης καλείται να πιστέψει ότι οι ίδιοι μαθητές ήταν δειλοί και φοβισμένοι· δεν ήθελαν να προβούν στο αποστολικό έργο, για να μην έχουν το τέλος του Ιησού. Πρόκειται για σκηνοθετικό κόλπο. Μέσω της αδυναμίας του χαρακτήρος του Πέτρου και του κύκλου του, ο θεατής απομακρύνεται από την ταύτιση μαζί του.

Ταυτόχρονα, λόγω της άδικης επίθεσης του Πέτρου εναντίον της Μαρίας, ο θεατής ταυτίζεται δια της συμπαθείας με την ηρωίδα. Ο Πέτρος είναι άδικος στην συμπεριφορά, άρα έχει άδικο σε όσα λέει. Συνεπώς, δεν κατέχει την πραγματική διδασκαλία. Αντίθετα, η εύψυχη Μαρία, επειδή είναι θύμα σεξιστικής συμπεριφοράς, έχει δίκιο και κατέχει την πραγματική διδασκαλία.

Τι είδους ευαγγέλιο θα μπορούσαν να διδάξουν ολιγόψυχοι και άδικοι απόστολοι, οι οποίοι συμπεριφέρονται με σκαιό και υποτιμητικό τρόπο στις γυναίκες; Συμπεραίνει, λοιπόν, ο αναγνώστης. ότι πραγματική είναι η γνωστική διδασκαλία, όχι η διδασκαλία των αποστόλων. Παλιό το κόλπο.

Να θυμίσουμε ότι την εποχή που οι γνωστικές σέκτες φύτρωναν σαν τα μανιτάρια, ούτε ο Κανόνας της Καινής Διαθήκης είχε καθορισθεί, ούτε τα κανονικά ευαγγέλια ήταν άμεσα προσβάσιμα από τους Χριστιανούς, ούτε και το Σύμβολο της Πίστεως είχε διαμορφωθεί. Κύρια πηγή της χριστιανικής διδασκαλίας ήταν η Παράδοση, κυρίως προφορική και πρακτική.

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ "ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ"

Το έργο αποτελείται από δύο σκηνές. Η πρώτη σκηνή είναι ο διάλογος του γνωστικού Ιησού με τους μαθητές του. Από τον διάλογο απουσιάζει η γνωστική Μαρία. Αντίθετα, στην δεύτερη σκηνή απουσιάζει ο γνωστικός Ιησούς και διδάσκει η Μαρία. Οι ενδιάμεσες των δύο σκηνών σελίδες, έχουν χαθεί.

Η απουσία της γνωστικής Μαρίας οδήγησε κάποιους μελετητές του ευαγγελίου να υποθέσουν ότι δεν πρόκειται για ένα έργο αλλά για σύνθεση δύο έργων⁷. Κατ' αυτούς, δεν είναι μόνο η απουσία της Μαρίας η ένδειξη για την διχοτόμηση του έργου, αλλά και η διαφορετική μορφή των δύο σκηνών.

Η μεν πρώτη σκηνή είναι ένας διάλογος μεταξύ του γνωστικού Ιησού και των μαθητών του, η δεύτερη σκηνή είναι η εκφορά ενός αποκαλυπτικού οράματος, το οποίο είχε η Μαρία. Η πρώτη ανταποκρίνεται στα στάνταρ των διαλόγων που υπάρχουν σε παρόμοιους γνωστικούς διαλόγους. Ο γνωστικός Ιησούς λύνει τις απορίες των μαθητών του πριν αναληφθεί.

Η δεύτερη σκηνή ανταποκρίνεται στην περιγραφή των αποκαλυπτικών οραμάτων, όπου αυτός που έχει το όραμα συνομιλεί αποκλειστικά με αυτόν που του παρουσιάζεται. Πρόκειται, δηλαδή, για διαφορετικό τύπο κειμένου, ακόμη και αν ισχυριστεί κάποιος ότι και τα δύο είναι διάλογος. Ο πρώτος είναι ανοικτός διάλογος, ενώπιον όλων. Ο δεύτερος τύπος είναι αποκλειστικός διάλογος μεταξύ δύο προσώπων. Παρουσιάζει, δε, διαφορετική διδασκαλία.

Η γέφυρα μεταξύ των δύο πηγών είναι η διαμάχη μεταξύ Πέτρου και Μαρίας. Η σύνθεση κλείνει με την κατάδειξη της διαφορά στην διδασκαλία, και ταυτόχρονα στρέφει την κρίση του αναγνώστη προς την διδασκαλία της Μαρίας.

Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ο συγγραφέας δικαιολογεί την διαφορά διδασκαλίας με την ορθόδοξη, αλλά κατά την προσωπική μας άποψη δηλώνει την γέννηση μίας νέας γνωστικής σέκτας από μία παλαιότερη. Η νέα σέκτα εξελίσσει την γνωστική διδασκαλία και προσθέτει νέα στοιχεία, στο κείμενο, το οποίο δανείζεται από την μητρική⁸.

Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουμε διότι και η διδασκαλία του Ιησού προς τους μαθητές είναι γνωστικού χαρακτήρα, και η διδασκαλία του ίδιου προς την Μαρία, όπως θα δείξουμε παρακάτω.

ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ.

“Όταν είπε αυτά, αναχώρησε (σ.σ. Ο Ιησούς). Αλλά αυτοί θρηνούσαν.

Έκλαιγαν γοερά, λέγοντας:

Πώς θα πάμε στα έθνη να κηρύξουμε το ευαγγέλιο της βασιλείας του αληθινού υιού του ανθρώπου; Εάν αυτόν δεν λυπήθηκαν, πώς θα λυπηθούν εμάς;

Τότε η Μαρία σηκώθηκε, τους ασπάσθηκε όλους, και είπε στους αδελφούς της:

Μην λυπήστε και μην θρηνείτε, ούτε να διστάζετε, διότι η χάρη του θα είναι όλη μαζί σας και θα σας προστατεύει. Αλλά ας δοξάσουμε την μεγαλοσύνη του, διότι μας ένωσε και μας έκανε ανθρώπους.

Όταν η Μαρία είπε αυτά, μετέστρεψε τις καρδιές τους στο καλό, και άρχισαν να συζητούν τα λόγια του [σωτήρα].

Ο Πέτρος είπε στην Μαρία:

Αδελφή, γνωρίζουμε ότι ο σωτήρας σε αγαπούσε περισσότερο από τις άλλες γυναίκες. Πες σε μας τα λόγια του σωτήρα, όσα θυμάσαι – αυτά που εσύ ξέρεις (αλλά) εμείς όχι, ούτε τα ακούσαμε.

Η Μαρία απάντησε και είπε:

Θα σας ανακοινώσω αυτό που είναι κρυμμένο από εσάς.

Και άρχισε να μιλά με αυτά τα λόγια:

Είδα τον κύριο σε όραμα και του είπα

Κύριε, σε είδα σήμερα σε όραμα.

Μου απάντησε και μου είπε:

Ευλογημένη εσύ, που δεν δίστασες καθώς με είδες. Διότι εκεί που είναι ο νους είναι και ο θησαυρός⁹”.

Η αναχώρηση του δασκάλου τους προκαλεί στους μαθητές μεγάλη στεναχώρια. Αλλά για λάθος λόγους. Αντί να στεναχωριούνται για την απώλεια του δασκάλου τους, στεναχωριούνται για την αποστολή που τους ανέθεσε· να πορευθούν και να κηρύξουν στα έθνη.

Εδώ ο συγγραφέας σκιαγραφεί τους χαρακτήρες του με γκρίζα χρώματα. Τους εμφανίζει δειλούς και φοβισμένους. Ταυτόχρονα, πολύ μικρούς για το τεράστιο έργο που τους ανατέθηκε. Εμφανίζουν αδυναμία χαρακτήρος και μόνο στην σκέψη του τολμήματος. Προσπαθούν να βρουν πρόφαση, για να αναβάλουν και στην συνέχεια να αποφύγουν το εγχείρημα.

Φοβούνται τον θάνατο και προεξοφλούν το ότι, εφόσον αυτόν εφόνευσαν και αυτούς θα φονεύσουν. Δια στόματος Πέτρου παρουσιάζονται να μην έχουν καταλάβει λέξη από την διδασκαλία του γνωστικού Ιησού.

Αυτός τους είχε διδάξει, ότι η απαλλαγή από το σώμα συνεπάγεται απαλλαγή από τις θλίψεις και τον θάνατο. Αλλά οι μαθητές δεν ήταν έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Για να το θέσουμε κατά την γνωστική ορολογία, δεν είχαν βρει τον υιό του ανθρώπου μέσα τους και δεν έγιναν σύμμορφοι της εικόνας του τέλειου ανθρώπου. Ήταν ακόμα υπό την εξουσία των αρχών του κόσμου τούτου. Άρα ήταν ανάξιοι της αποστολής που τους ανατέθηκε.

Εδώ η σκηνοθεσία έχει ως εξής: μπροστά σε αυτά τα ανθρωπάρια, η γνωστική Μαρία ορθώνει το ανάστημά της. Αρχικά τους ασπάζεται, μία συνήθεια του γνωστικού Ιησού. Είναι η πρώτη ένδειξη, ότι η Μαρία θα λάβει την θέση του δασκάλου.

Στην συνέχεια τους παρηγορεί και τους ενθαρρύνει. Τους συμβουλεύει να μην είναι δίψυχοι και να μην διστάζουν¹⁰. Η διψυχία δείχνει ότι οι μαθητές δεν αφιερώθηκαν εξ ολοκλήρου στην ευαγγελική αποστολή τους, άρα δεν είναι σε καλό πνευματικό επίπεδο. Αυτούς οι Βαλεντινιανοί τους ονόμαζαν “ψυχικούς¹¹”.

Σκόπιμα ο συγγραφέας εμφανίζει τους αποστόλους ως μία κατηγορία ανθρώπων, οι οποίοι για τους γνωστικούς ήταν αξιοκατάκριτοι. Ενώπιον αυτών ορθώνει την γνωστική Μαρία, ως πρότυπο αποφασισμένης μαθήτριας. Ας σημειωθεί ότι είναι η ίδια η Μαρία, αυτή που τους κατηγορεί έμμεσα ως “ψυχικούς”.

Στην συνέχεια η Μαρία προσπαθεί να ανυψώσει την πνευματική τους αντίληψη, θυμίζοντας σε αυτούς ότι είναι ο ίδιος ο Κύριος αυτός που τους κατάρτισε (συνήρτηκεν, στο ελληνικό απόσπασμα, αν και στην μετάφραση ακολουθούμε το “ένωσε” της έκδοσης) και τους έκανε ανθρώπους.

Η έκφραση “ανους (σσ. ανθρώπους) πεποιηκεν” είναι μια έμμεση αναφορά στα λόγια του γνωστικού Ιησού, ότι ο πνευματικός τους εαυτός βρίσκεται εντός αυτών. Ο πνευματικός εαυτός του ανθρώπου στην γνωστική ορολογία, ο αληθινός εαυτός που συνηθίζουμε να λέμε εμείς σήμερα κατά κόρον, είναι το κομμάτι εκείνο της θείας ουσίας που φυλακίσθηκε εντός του σώματος. Πρόκειται για γνωστική ανθρωπολογία.

Κατ΄ αντιστοιχία, η σωτηρία του ανθρώπου έγκειται στο να ανακαλύψει τον πραγματικό του εαυτό, δηλαδή, την θεία ουσία μέσα του. Σε αυτήν την διαδικασία ο ρόλος του γνωστικού Ιησού είναι προπαρασκευαστικός. Η γνωστική Μαρία τους παροτρύνει, να θυμηθούν την διδασκαλία του δασκάλου τους και να αγωνιστούν ν' αποκτήσουν πνευματική ενόραση, για να ξεπεράσουν τους φόβους τους.

Η λόγοι της Μαρίας είχαν αντίκτυπο και οι καρδιές των μαθητών μετεστράφησαν επ αγαθόν (paga;on). Και εδώ υπάρχει μία βαθύτερη γνωστική έννοια. Σε προηγούμενη απάντηση ο γνωστικός Ιησούς δήλωσε στους μαθητές του, ότι “το καλό ήρθε ανάμεσά σας, στην ουσία της κάθε φύσης, με σκοπό να την αποκαταστήσει (την ουσία) στην πηγή της”.

Καλό στην γνωστική ηθική είναι αυτό που αποκαθιστά την θεία ουσία, η οποία βρίσκεται φυλακισμένη μέσα στο ανθρώπινο σώμα, στην πηγή από την οποία απέρρευσε. Καλό είναι αυτό που την απαλλάσσει από την ανάμιξή της με την ύλη και την επαναφέρει στην προέλευσή της. Καλό είναι η γνώση.

Οι δίψυχοι, κατά τον γνωστικισμό, όπως εδώ οι μαθητές, μένουν αναποφάσιστοι απέναντι στο καλό (paga;on) και στο κακό (pkakon). Με την καθοδήγηση της γνωστικής Μαρίας, σε ρόλο νέου δασκάλου-καθοδηγητή, οι μαθητές στρέφονται στο καλό. Καλό είναι η διδασκαλία του γνωστικού Ιησού, που τους παρείχε γνώση. Γι΄ αυτό και κατά το κείμενο οι μαθητές άρχισαν να συζητούν τα λόγια του σωτήρα.

Στην συζήτηση αυτή των μαθητών η Μαρία δεν συμμετέχει. Ο Πέτρος, ο επιφανέστερος των αποστόλων στο κείμενο, της ζητά να τους ανακοινώσει τα λόγια του γνωστικού Ιησού, όσα της εκμυστηρεύτηκε, ότι μπορεί να ανακαλέσει στην μνήμη της.

Εδώ έχουμε μια έμμεση παραδοχή από τον Πέτρο. Γνωρίζει ότι ο γνωστικός Ιησούς είχε παραδώσει μια ιδιαίτερη διδασκαλία στην γνωστική Μαρία, την οποία οι άλλοι μαθητές δεν γνώριζαν. Επίσης, έχουμε την μοναδική περίπτωση σε γνωστικό κείμενο, όπου ο Πέτρος την αποκαλεί “αδελφή”.

Ο Πέτρος ζητά από την Μαρία να γνωστοποιήσει την αυθεντική παράδοση της διδασκαλίας, τα “αποφθέγματα” κατά το ελληνικό κείμενο. Ομολογεί ότι η παράδοση που οι μαθητές κατέχουν είναι ελλειπής. Δεν είναι ολοκληρωμένη. Υπάρχουν και άλλα λόγια του γνωστικού Ιησού (αποφθέγματα), τα οποία οι ίδιοι δεν γνωρίζουν. Τα γνωρίζει μόνο η Μαρία.

Τον λόγο τον αναφέρει ο ίδιος ο Πέτρος· ο γνωστικός Ιησούς την αγαπούσε περισσότερο από τις άλλες γυναίκες. Ποια είναι η ιδιομορφία αυτής της αγάπης; Πρόκειται για αγάπη του άνδρα προς την γυναίκα; Περιέχει ερωτικό στοιχείο; Ή απλά για την αγάπη του δασκάλου προς την μαθήτρια;

Σε αυτό το στάδιο, η αγάπη του γνωστικού Ιησού για την γνωστική Μαρία δεν περιέχει ερωτικό στοιχείο. Η γνωστική Μαρία είναι η μαθήτρια, την οποία αγαπούσε περισσότερο ο διδάσκαλος, κατ' απομίμηση του Ιωάννη, του μαθητή “ον εφίλει ο Ιησούς”.

Στο Ευαγγέλιο της Μαρίας η αγάπη του Ιησού γι' αυτήν είναι μια ιδέα σε αρχικό στάδιο. Περιορίζεται στην σχέση δασκαλου-μαθητή, και δείχνει ότι η γνωστική Μαρία έχει τα πρωτεία της κατανόησης της διδασκαλίας. Στην συνέχεια η αγάπη αυτή περιλαμβάνει και ερωτικό στοιχείο, όπως φαίνεται στο "Ευαγγέλιο του Φιλίππου"(64,1-10).

Βέβαια, ο Πέτρος περιορίζει αυτή την αγάπη σε σχέση με τις υπόλοιπες μαθήτριες, όχι με τους μαθητές. Παρακάτω στην ιστορία, το γεγονός της αποκλειστικής αποκάλυψης, επεκτείνει αυτό τον ανταγωνισμό ώστε να στρέφεται και έναντι των ανδρών μαθητών. Λόγω του ότι την αγαπούσε περισσότερο και από τους λοιπούς μαθητές, αποκλείεται η ύπαρξη ερωτικού στοιχείου σε αυτή την ιστορία.

Δεν ήταν σκοπός του συγγραφέα να αναγάγει την θέση της γνωστικής Μαρίας σε κάτι πέρα της πρώτης και ιδανικής μαθήτριας.

Η γνωστική Μαρία ανταποκρίνεται θετικά. Δέχεται να τους ανακοινώσει αυτό που είναι κρυμμένο από αυτούς. Πρόκειται για ξεκάθαρη αποκάλυψη μυστικής διδασκαλίας, διδασκαλίας που οι άλλοι μαθητές δεν γνώριζαν. Και αμέσως στο νου του αναγνώστη δημιουργείται η εντύπωση, ότι υπήρχαν διδάγματα του Ιησού, τα οποία οι απόστολοι δεν γνώριζαν και δεν δίδαξαν· ακόμα και οι κορυφαίοι, όπως ο Πέτρος. Τα γνώριζε, όμως, η Μαρία και τα αποκαλύπτει μέσω του ευαγγελίου της.

Αυτό το νόμισμα έχει δύο όψεις· δεύτερη είναι το ότι και από αυτά που άκουσαν, πολλά δεν τα κατάλαβαν. Τα κατάλαβε μόνο η Μαρία. Για τον λόγο αυτό είχε την αποκλειστικότητα ενός οράματος, κατά το οποίο της φανερώνεται ο γνωστικός Ιησούς και την επιβραβεύει για την σταθερότητά της απέναντί του, για το ότι ο νους της είναι προσκολλημένος στον γνωστικό θησαυρό, την γνώση.

Τι σημαίνει ότι δεν δίστασε; Σημαίνει ότι δεν αναρωτήθηκε καθόλου, αν το όραμά της είναι αληθινό, αν αυτός που βλέπει είναι πραγματικά ο Ιησούς. Δεν αναρωτήθηκε, διότι τον αναγνώρισε αμέσως. Αυτό έρχεται σε αντιδιαστολή με το γεγονός, ότι η αγία Μαρία η Μαγδαληνή δεν αναγνώρισε τον Κύριο στον κήπο, αλλά νόμιζε ότι είναι ο κηπουρός. Στην συνέχεια κατάλαβε με ποιον συνομιλούσε. Και τον είδε ζωντανό, όχι σε όραμα.

Για τους γνωστικούς ο δισταγμός φανέρωνε αστάθεια χαρακτήρος¹². Η σταθερότητα του νου της Μαρίας φάνηκε ήδη, όταν παρέμεινε πρωτύτερα σταθερή στην αποστολή του γνωστικού Ιησού και εμψύχωσε τους μαθητές, να γίνουν απόστολοι. Το όραμα έχει την σωστή θέση στην σκηνή αυτή, καθώς επιβεβαιώνει τα προηγούμενα και επιβραβεύει την Μαρία.

Για τους γνωστικούς, η σταθερότητα του νου και του χαρακτήρα είναι ένδειξη της προσήλωσης του πιστού στο αναλλοίωτο πνευματικό βασίλειο. Επειδή ο νους της Μαρίας είναι προσηλωμένος στον γνωστικό Ιησού, βρίσκεται σε ανώτερη πνευματική κατάσταση, γι' αυτό και μπόρεσε να μεταστρέψει τις καρδιές των μαθητών προς την ίδια κατεύθυνση.

Ο νους της Μαρίας βρίσκεται εκεί που είναι και ο θησαυρός. Για τον λόγο αυτό, όταν η γνωστική Μαρία ρωτάει, πως βλέπει ο άνθρωπος το όραμα, με την ψυχή ή με το πνεύμα, ο γνωστικός Ιησούς της απαντάει, με τον νου, ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα σε αυτά τα δύο.

Δεν θα προχωρήσουμε σε ανάλυση του οράματος, διότι δεν αφορά αυτή την εργασία.

Η ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗΣ

“Όταν η Μαρία τα είπε αυτά, έμεινε σιωπηλή, καθώς ο σωτήρας μίλησε μέχρι αυτού του σημείου μαζί της.

Αλλά ο Ανδρέας αποκρίθηκε και είπε στους αδελφούς:

Πείτε αυτά που [επιθυμείτε να] πείτε, σχετικά με αυτά που είπε. Εγώ, τουλάχιστον, δεν πιστεύω ότι ο σωτήρας τα είπε. Διότι, βέβαια, αυτές οι διδασκαλίες είναι ξένες ιδέες.

Ο Πέτρος αποκρίθηκε και μίλησε για τα ίδια. Τούς ρώτησε για τον σωτήρα:

Μίλησε πράγματι με μια γυναίκα χωρίς να το γνωρίζουμε [και] όχι δημόσια; Θα πρέπει να μεταστραφούμε και όλοι να την ακούσουμε; Προτίμησε αυτήν από εμάς;

Τότε η Μαρία παραπονέθηκε και είπε στον Πέτρο:

Αδελφέ μου Πέτρο, τι νομίζεις; Νομίζεις ότι τα έβγαλα από το μυαλό μου, ή ότι λέω ψέματα για τον σωτήρα;

Ο Λεβί απάντησε και είπε στον Πέτρο:

Πέτρο, πάντοτε ήσουν οργίλος. Τώρα, σε βλέπω να ανταγωνίζεσαι την γυναίκα σαν να πρόκειται για εχθρό. Αλλά, αν ο σωτήρας την έκρινε άξια, ποιος είσαι εσύ να την απορρίψεις; Σίγουρα ο σωτήρας την ξέρει καλύτερα. Γι' αυτό την αγαπούσε περισσότερο από εμάς. Ας ντρεπόμαστε, λοιπόν, και ας ενδυθούμε τον τέλειο άνθρωπο, και ας τον αποκτήσουμε, όπως μας έδωσε εντολή, και ας κηρύξουμε το ευαγγέλιο, χωρίς να καταθέσουμε κανέναν άλλο κανόνα ή νόμο, πέρα από αυτά που είπε ο σωτήρας.

Όταν [ ] και άρχισαν να πορεύονται για να κηρύξουν και να διδάξουν¹³”.

Τα προηγούμενα λόγια της Μαρίας, αυτά που εμψύχωσαν τους μαθητές, δημιούργησαν ένα θετικό κλίμα στην ομήγυρη. Όμως, αυτό το κλίμα δεν κράτησε πολύ. Με την αποκάλυψη του οράματος της Μαρίας, οι υπόλοιποι μαθητές, όχι μόνο ήραν την στήριξή τους προς αυτήν, αλλά την έθεσαν απέναντί τους.

Πρώτος ο Ανδρέας δηλώνει ότι η διδασκαλία της είναι ξένη, δεν συμφωνεί με αυτά που τους δίδαξε ο γνωστικός Ιησούς. Αυτό σημαίνει ότι το περιεχόμενο του οράματος ήταν δογματικά λανθασμένο και σε ασυμφωνία με την διδαχή που γνώριζαν μέχρι τότε.

Αν κάποιος διαβάσει το όραμα, στην πραγματικότητα θα βρει τις πρέπουσες αντιστοιχίες αυτού με την γνωστική διδασκαλία. Δηλαδή,

• η ανάληψη της ψυχής στους ουρανούς, ως αποκατάσταση αυτής στην ουράνια ρίζα
• η εξέταση της ψυχής από τις ουράνιες αρχές-δυνάμεις (τελώνια)
• οι σωστές απαντήσεις που δίνει η ψυχή σε αυτές, ως απόκτημα αυτογνωσίας ή σε κάποιες περιπτώσεις, όπως η Α' Αποκάλυψη Ιακώβου, μέσω αποκάλυψης
• ο διάλογος της ψυχής με την τρίτη ουράνια αρχή σχετικά με την λύση του παντός

όλα αυτά είναι μέσα στο πλαίσιο της γνωστικής διδασκαλίας. Η διαμαρτυρία των μαθητών δεν έχει γνωστική δογματική βάση.

Τότε, γιατί ο Ανδρέας και ο Πέτρος μιλάν για ξένα διδάγματα; Η φανταστική αυτή σκηνή αντικατοπτρίζει μία πραγματικότητα· τις δογματικές αντιπαραθέσεις που είχαν οι γνωστικοί με τους Χριστιανούς.

Η διδασκαλία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού διαδόθηκε με το έργο των αποστόλων και των διαδόχων τους. Οι απόστολοι έδωσαν μαρτυρία για την ζωή και το λυτρωτικό έργο του Θεανθρώπου και μετέφεραν το ευαγγελικό μήνυμα της αναστάσεως αυτού, σε μια εποχή πολύ διαφορετική από την δική μας, ως προς τον τρόπο που κάτι τέτοιο θα μπορούσε να επιτευχθεί.

Η παράδοση ήταν αρχικά προφορική· ούτε τα κανονικά Ευαγγέλια υπήρχαν, ούτε κανόνας της Αγίας Γραφής υπήρχε, ούτε το Σύμβολο της Πίστης υπήρχε, ούτε οποιαδήποτε γραπτή πηγή χριστιανικής πίστεως, πέραν της προφορικής διδασκαλίας και των επιστολών των αποστόλων αμέσως μετά. Ακόμα και από την εποχή των αποστόλων οι ετεροδιδασκαλίες έκαναν την εμφάνισή τους και ο τρόπος αντιμετώπισης τους από τους ποιμένες ήταν να αντιπαραθέσουν την ορθή διδασκαλία και να ελέγξουν το ψέμα. Αυτό ήταν έργο των ποιμένων, όπως μαρτυρεί ο άγιος Ειρηναίος Λυώνος στα αποσπάσματα παρακάτω.

Κάποιες φορές αυτό έπρεπε να γίνει συνοδικά, ώστε πολλοί μάρτυρες μαζί, να μαρτυρήσουν, να ομολογήσουν την αλήθεια, και να ελέγξουν το ψέμα. Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιζε η αξιοπιστία του μάρτυρα, και όταν αυτοί και οι άμεσοι αντικαταστάτες τους έφυγαν από την ζωή, αξιόπιστη μαρτυρία της αλήθειας δήλωνε η αποστολική διαδοχή. Η αναγωγή της πίστης στην διδασκαλία του Χριστού ήταν απαραίτητη προϋπόθεση.

Ταυτόχρονα, η εξάπλωση του Χριστιανισμού σε όλα τα πέρατα της τότε γνωστής οικουμένης, καθιστούσε την επικοινωνία των απομακρυσμένων χριστιανικών κοινοτήτων δύσκολη υπόθεση, δεδομένης της εχθρικής στάσης της αυτοκρατορικής διοίκησης τους πρώτους αιώνες.

Πως διέδιδαν οι γνωστικοί την διδασκαλία τους. Πως έπειθαν τους ακροατές τους, ότι η δική τους είναι η αυθεντική χριστιανική διδασκαλία; Με ψευδο-προφητείες και ψεύτικα θαύματα. Το προφητικό χάρισμα έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στις αρχαίες κοινότητες, όπως μαρτυρεί η ιστορία του Μοντανισμού.

Εδώ η γνωστική Μαρία αναλαμβάνει το ρόλο της γνωστικής προφήτισσας. Αν έκανε και κανένα θαύμα, τότε θα κέρδιζε πολλές ψυχές στην απώλεια. Από την άλλη ο Πέτρος αναλαμβάνει τον ρόλο του ποιμένα που αντιμετωπίζει αυτούς που επικαλούνται το όνομα του Ιησού για να διδάξουν δικές τους διδασκαλίες.

Το περιστατικό που φέρνει μπροστά μας ο συγγραφέας του Ευαγγελίου της Μαρίας, είναι μία αντιπαράθεση μεταξύ του ενός Χριστιανού ποιμένα, δηλαδή κάποιου που γνωρίζει τη διδασκαλία του Χριστού, με έναν γνωστικό, κάποιον, δηλαδή, που στο όνομα του Χριστού διαδίδει δικές του διδασκαλίες.

Ο άγιος Ειρηναίος δηλώνει απερίφραστα, ότι οι άγιοι απόστολοι δεν είχαν μυστικές διδασκαλίες. Ό,τι γνώριζαν το μετέδωσαν στους διαδόχους τους, αυτούς που είχαν ορίσει και τους είχαν αναθέσει την φροντίδα των εκκλησιών. Και ποτέ οι απόστολοι δεν δίδαξαν μέρος της διδασκαλίας σε λίγους εκλεκτούς, αλλά μετέδωσαν τα πάντα σε όλους μέσα στην Εκκλησία. Και αυτή η παράδοση της διδασκαλίας έφτασε δια της αποστολικής διαδοχής μέχρι της ημέρες μας (την εποχή που γράφει ο άγιος και στις δικές μας)¹⁴. Ας δούμε το κείμενο:

“Δίνεται η δυνατότητα σε όλους, επομένως και σε κάθε εκκλησία, που επιθυμεί να γνωρίσει την αλήθεια, να συλλογιστεί καθαρά την Παράδοση των αποστόλων που φανερώνεται σε όλο τον κόσμο· και είμαστε σε θέση να απαριθμήσουμε αυτούς που οι απόστολοι έθεσαν επισκόπους στις εκκλησίες και [να αποδείξουμε] την διαδοχή αυτών των ανδρών στους δικούς μας καιρούς· αυτών που ούτε δίδαξαν, ούτε γνώριζαν κάτι παρόμοιο με αυτούς του λήρους που οι αιρετικοί διαδίδουν. Διότι, αν οι απόστολοι γνώριζαν κρυμμένα μυστήρια, τα οποία διδάσκονται στους τέλειους ξέχωρα και κρυφά από τους υπόλοιπους, θα τα είχαν παραδώσει σε αυτούς στους οποίους ανέθεσαν και τις ίδιες τις εκκλησίες. Διότι επιθυμούσαν αυτοί οι άνθρωποι να είναι τέλειοι και άμεμπτοι σε όλα, αυτούς τους οποίους άφησαν πίσω τους ως διαδόχους, παραδίδοντας την εξουσία τους σε αυτούς· οι οποίοι άνθρωποι, αν εκτελούσαν το λειτούργημά τους σωστά, θα ήταν μεγάλο κέρδος [για την εκκλησία], αλλά αν αποτύγχαναν, τρομερή συμφορά”

Υπάρχει, όμως, και κάτι άλλο· ο Χριστιανός δεν χρησιμοποιεί σεξιστική γλώσσα. Σεξιστική γλώσσα χρησιμοποιούσαν οι γνωστικοί και πίσω από αυτήν κρύβονταν δογματικές πεποιθήσεις, τις οποίες θα δούμε στο επόμενο κείμενο.

Είναι γνωστό ότι στην αρχαία εκκλησία υπήρχαν γυναίκες προφήτισσες και ήταν σεβαστές. Γνωρίζουμε για τις γυναίκες στην Κόρινθο¹⁵, τις κόρες του Φιλίππου¹⁶, την Αμμία της Φιλαδελφίας¹⁷ κ.α. Αυτός ο ίδιος ο απόστολος Παύλος, γράφει για το πώς θα πρέπει να προφητεύουν οι γυναίκες.

Αλλά ο συγγραφέας προχωρά και σε άλλες ευρεσιτεχνίες για να πείσει ότι η γνωστική Μαρία κατέχει την αληθινή του Χριστού διδασκαλία. Την εμφανίζει, ως την αγαπημένη μαθήτρια, την πιο πιστή, αυτήν που κατανόησε την διδασκαλία καλύτερα από τους άλλους κλπ.

Αντίθετα, εμφανίζει τους μαθητές μικρόψυχους και μικροπρεπείς, ακατήχητους, τον δε Πέτρο έως και σχιζοφρενή, καθώς αφενός αποκαλεί την γνωστική Μαρία αδελφή του και την καλεί να διδάξει, αφετέρου την απορρίπτει λόγω φύλου και την αντιμετωπίζει ως εχθρό. Αφενός, ομολογεί ότι ο γνωστικός Ιησούς αγαπούσε την γνωστική Μαρία περισσότερο από τις άλλες γυναίκες, αφετέρου αρνείται ότι αποκάλυψε την μυστική διδασκαλία σε μια γυναίκα.

Αυτές είναι τεχνικές συμπάθειας προς την ηρωίδα και αντιπάθειας προς τον Πέτρο. Καμιά επιχειρηματολογία, όμως, για τον έλεγχο του ίδιου του περιεχομένου της διδασκαλίας της Μαρίας από τον Πέτρο. Αντίθετα, προβάλει τον Λευί ως καταλύτη, με μια οικουμενιστική διάθεση, να παραγγέλνει στον Πέτρο, τον γνωστό θερμοκέφαλο κατ' αυτόν Πέτρο, που παρουσιάζεται να φοβάται μην χάσει την πρωτοκαθεδρία από μια γυναίκα, να συμφιλιωθεί με την Μαρία και ο ίδιος φεύγει για να κηρύξει το Ευαγγέλιο της Μαρίας (κατά το ελληνικό απόσπασμα). Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.

“...ας κηρύξουμε το ευαγγέλιο, χωρίς να καταθέσουμε κανέναν άλλο κανόνα ή νόμο, πέρα από αυτά που είπε ο σωτήρας...”

Πόσο μοιάζει η ρητορική των αρχαίων γνωστικών με αυτή των σύγχρονων Προτεσταντών!!

Η εφαρμογή αυτής της προτροπής προϋποθέτει την κατάργηση κάθε μεταγενέστερης εκκλησιαστικής Παράδοσης, ακόμη και αυτής της ίδιας της δομής της Εκκλησίας. Πρόκειται για τυπικό γνωστικό επιχείρημα κατά των ορθοδόξων, όπως μας πληροφορεί ο άγιος Ειρηναίος:

“Αλλά πάλι, όταν αναφέρουμε σε αυτούς την παράδοση, η οποία προέρχεται από τους αποστόλους [και] η οποία διατηρήθηκε μέσω της διαδοχής των πρεσβυτέρων στις εκκλησίες, ενίστανται στην παράδοση, λέγοντας ότι αυτοί οι ίδιοι είναι σοφότεροι, όχι μόνο από τους πρεσβυτέρους, αλλά και από τους αποστόλους, επειδή ανακάλυψαν την αναλλοίωτη αλήθεια. Διότι, [ισχυρίζονται] οι απόστολοι ανακάτεψαν τα πράγματα του νόμου με τα λόγια του Σωτήρος· και ότι όχι μόνο οι απόστολοι, αλλά και ο ίδιος ο Κύριος μίλησε κάποτε από τον Δημιουργό, κάποτε από τον ενδιάμεσο τόπο, και κάποτε από το Πλήρωμα, αλλά οι ίδιοι αναμφίβολα, καθαρά και ξάστερα, έχουν γνώση του κρυμμένου μυστηρίου: αυτό σημαίνει ότι βλασφημούν τον Δημιουργό τους με τον πιο θρασύ τρόπο! Αυτό σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν συμφωνούν ούτε με την Γραφή, ούτε με την Παράδοση¹⁸”

Η αντιπαράθεση άφησε τα ίχνη της και σε άλλα γνωστικά κείμενα, όπως η Γνωστική Αποκάλυψη του Πέτρου (πρόκειται για διαφορετικό κείμενο, όχι το απόκρυφο¹⁹). Σε αυτό το κείμενο ο Ιησούς απειλεί όσους λένε ότι τα οράματα προέρχονται από τους δαίμονες:

“Και αυτοί που λένε αυτά, θα ρωτήσουν σχετικά με τα οράματα. Και αν πουν ότι ένα όραμα προέρχεται από έναν δαίμονα, το οποίο είναι σύμφωνο με την δική τους παραίσθηση, τότε θα τους δοθεί απώλεια αντί αφθαρσίας. Διότι το κακό δεν παράγει καλό καρπό. Διότι κάθε τι, από όπου και αν προέρχεται, παράγει το όμοιό του²⁰”.

Το γιατί τοποθετείται ένα τέτοιο σχόλιο σε μια αποκάλυψη στο όνομα του Πέτρου, το καταλαβαίνει κάποιος αν θυμηθεί ότι στην 17η Ομιλία του Κλήμεντος, ο Πέτρος αντιμετωπίζει τον Σίμωνα τον Μάγο, Και του λέει ότι τα οράματά του προέρχονται από τους δαίμονες. Για τους γνωστικούς η αποκάλυψη της αλήθειας μέσω οραμάτων ήταν συνηθισμένη και αποδεκτή²¹.

Ο ισχυρισμός, λοιπόν, του Ανδρέα στο κείμενο, ότι η αποκάλυψη της Μαρίας δεν προέρχεται από τον Ιησού και δεν συμφωνεί με τα λόγια του, αντιστοιχεί σε πραγματικές καταστάσεις που βίωναν οι γνωστικοί στις συζητήσεις και αντιπαραθέσεις με τους Χριστιανούς.

Για να απαντήσει σε αυτές τις κατηγορίες ο γνωστικός συγγραφέας προβάλει μία ιδιαίτερη σχέση μεταξύ του γνωστικού Ιησού και της γνωστικής Μαρίας. Με αυτή την σχέση δικαιολογεί την ιδιαίτερη αποκάλυψη που είχε η γνωστική Μαρία. Η σχέση δυναμώνει προϊόντος του χρόνου στο μυαλό των γνωστικών, γίνεται ερωτική και φτάνοντας στους Καθαρούς, μαθαίνουμε ότι πίστευαν ότι οι δύο ήταν έγγαμοι.

Ωστόσο, η γνωστική Μαρία είναι ακόμη ένα φανταστικό πρόσωπο. Δεν αναφέρεται στο κείμενο ότι είναι η Μαγδαληνή. Αργότερα, θα πρέπει να λάβει υπόσταση, οπότε ταυτίζεται με την παρανοημένη Μαρία Μαγδαληνή και μεταβάλλεται σε υποτιθέμενο ιστορικό πρόσωπο.

Το ότι ο Λευί είναι ο μόνος απόστολος που στην τελευταία πράξη του έργου αναχωρεί για να κηρύξει το ευαγγέλιο της Μαρίας, αντικατοπτρίζει την πίστη των γνωστικών ότι ο γνωστικισμός ξεκίνησε μαζί με τον Χριστιανισμό, αλλά μετά την διαφοροποίηση των αποστόλων από την Μαρία, αναπτύχθηκε παράλληλα και ανταγωνιστικά, κατέχοντας την ορθή, αν και ιδιαίτερη, αντίληψη και κατανόηση των λόγων του Ιησού.

Προτείνεται, δηλαδή, από τον γνωστικό συγγραφέα, ότι η πηγή της πίστης των γνωστικών είναι η γνωστική Μαρία. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να λάβει υπόσταση, και από μυθολογικό πρόσωπο, φανταστικό χαρακτήρα ενός έργου, να γίνει ιστορικό πρόσωπο και να ενταχθεί δίπλα στο ιστορικό πρόσωπο του Ιησού Χριστού.

_________________________

1 W. C. Till, Die gnostischen Schriften des koptischen Papyrus Berolinensis 8502, Berlin: Akademie Verlag 1955. (επανέκδοση το 1972 από τον H. M. Schenke.
Στην σειρά Nag Hammadi Studies έκδοση από τους R. McL. Wilson & G. W. McRae, στο D. M. Parrot (ed), Nag Hammadi Codices V, 2-5 & VI with Papyrus Berolinensis 8502, 1 and 4, NHS 11, Leiden: E. J.Brill 1979. Στην έκδοση αυτή περιλαμβάνεται και αγγλική μετάφραση. Για την πορεία της έκδοσης βλ. https://www.impantokratoros.gr/gnostikismos-b.el.aspx κεφ. 2.2.2.
Λίγα ιστορικά για την απόκτηση του παπύρου.
Τον Ιανουαριο του 1896 μ. Χ. Ο dr Carl Reinhardt βρήκε τον πάπυρο σε ένα παλαιοπωλείο στο Κάιρο. Το όνομα του παλαιοπώλη δεν έγινε ποτέ γνωστό. Αυτός είπε στον καθηγητή ότι τον πάπυρο τον βρήκε ένας χωρικός στην Χεμμιδα (Πανόπολις) της Άνω Αιγύπτου. Υποτίθεται ότι βρέθηκε σε μια εσοχή ενός τοίχου, αλλά η υπόθεση αυτή είναι παραπλανητική, διότι δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί σε τέτοιες συνθήκες για τόσους αιώνες. Μάλλον, επρόκειτο για υπόθεση αρχαιοκαπηλείας. Το πιθανότερο είναι να βρέθηκε σε κάποιον τάφο της Χέμιδος, όπως πίστευε ο Carl Schmidt.
Στην συνέχεια ο Reinhardt έφερε τον πάπυρο στο Βερολίνο και τον παρέδωσε στο αιγυπτιακό μουσείο. Εκεί, ανέλαβε ο Carl Schmidt να μελετήσει και να εκδώσει τα κείμενα.

2 Έκδοση στο C. H. Roberts, Catalogue of the Greek and Latin Papyri in the John Rylans Library, vol.III Manchester: University Press 1938, pp. 18-23.

3 Έκδοση στο P. J. Parsons, 3525, Gospel of Mary In: The Oxyrhynchus Papyri, vol. L, London: The British Academy 1983, pp. 12-14.
Επανέκδοση και μετάφραση D. Lührmann, Die griechischen Fragmente des Mariaevangeliums, Pox 3525 und Pryl 463, εν Novum Testamentum vol.30,Fasc. 4 (oct, 1988), pp. 321-338.

4 Σε αυτό συμφωνούν οι εκδότες κειμένων και αποσπασμάτων C. H. Roberts, Catalogue ...σελ.20 W. C. Till, Die gnostischen Schriften..., σελ. 24 D. Lührmann, Die griechischen Fragmente...,σελ. 336

5 C. H. Roberts, Catalogue ...σελ.20. Ο P.Oxy. 3525 χρονολογείται επίσης τον τρίτο αιώνα. Αρχικά θεωρήθηκε ότι ο Ειρηναίος γνώριζε το ευαγγέλιο. Πρόκειται για παρεξήγηση, η οποία οφειλόταν στην κατάσταση του κώδικα και τον χειρισμό του από τον πρώτο μελετητή, Carl Schmidt. Κατ' αυτόν, πάπυρος περιείχε τον Ευαγγέλιο της Μαρίας, την Σοφία Ιησού Χριστού και τις Πράξεις Πέτρου. Ωστόσο, ο πάπυρος περιείχε και το Απόκρυφο Ιωάννου. Οι σελίδες, όμως ήταν ανακατεμένες, με αποτέλεσμα το Ευαγγέλιο της Μαρίας και το Απόκρυφο Ιωάννου να εμφανίζονται ως ένα κείμενο.
Τα παράλληλα χωρία του σύνθετου κειμένου με το έργο του Ειρηναίου προέρχονταν αποκλειστικά από το Απόκρυφο του Ιωάννου. Οπότε η πρώιμη χρονολόγηση του Carl Schmidt ήταν ένα τίμιο λάθος. Αυτή η παρεξήγηση παρέμεινε και στα επόμενα χρόνια.

6 Anti Marjannen, The Woman Jesus Loved, p. 98 n. 18.

7 W. C. Till, Die gnostischen Schriften..., σσ. 25-26 H. Ch. Puech, Gnostische Evangelien und verwandte Documente, εν E. Hennecke & W. Schneemelcher (eds), Neutestamentliche Apokryphen in deutscher Übersetzung, Band I, Evangelien 3, Tübingen: J. C. BB. Mohr, ss. 313-314.

8 Ο Wilson θεωρεί ότι το πρώτο τμήμα του έργου δεν είναι καν γνωστικό, αλλά ερμητικό. Αντικατοπτρίζει πεποιθήσεις που εκφράζονται σε διάλογο μεταξύ του Ερμή και του Τατ, αλλά στην συνέχεια έλαβε γνωστικά στοιχεία, ίσως από αυτόν που συνέθεσε το κείμενο. Πάντως, οι ερμητικοί διάλογοι γίνονται μεταξύ δύο προσώπων, σε αντίθεση με τους γνωστικούς διαλόγους, όπου συμμετέχουν περισσότερα πρόσωπα. R. McL. Wilson, The New Testament in the Gospel of Mary, New Testament Studies 3 (1956-1957), pp. 236-243.

9 9,5-10,16:

 

 

Το απόσπασμα στον πάπυρο της Οξυρύγχου έχει ως εξής:

τ]αυτα ειπων {αυ}<ε>ξ[ηλθεν οι δε λυπήθησαν

δακρουντες πολλα και] λεγοντες πως π[ορευωμεθα προς τα εθνη

κηρυσσοντες το ευα]γγελιον τη[ς] β[ασιλεια του υιου του ανου ει

γαρ μηδ εκεινου εφεισα]ντοπως ημων φ[εισονταιι τοτε αναστασα Μαρι-

αμμη και ασπαζομενη α]υτους κατεφιλησε [παντας λεγουσα τοις αδελφοις

μη δακρυετεμη λυπ]εισθε μηδε δισταζετει [η χαρις γαρ αυτου εσται

μ]εθ΄ υμων σκεπουσα υμας μαλλον ευ [[.]] χαρι[στωμεν την μεγαλη

οτ]ητι αυτ οτι συνηρτηκεν ημας και αν[ους πεποιηκεν ουτω λεγουσα

Μαρια]μμη μετεστρεψεν τον νουν αυτων ε[π αγαθον και ηρξαν συν

ζη]τ[ει]ν περι των αποφθεγ΄ματων του σωτηρ[ος λεγει Πετρος

προ]ς Μαριαμμην αδελφη οιδαμεν οτι πολλ[α αγαπα υπο του

σωτ]ηρος ως ουκ αλλη γυνη ειπον ουν ημειν ο[σους συ γινωσκεις

λογο]υς του σωτηρος [ους] ημεις ουκ ηκουσαμεν υπε[λαβε Μαριαμμη λεγου

σα οσα υμ]ας λανθανει και απομνημονευω απα[γγελω υμιν και ηρχεν αυ

τοις του]ων των λογ εμ[οι] ποτε εν οραματι ιδ[ουση τον κυριον και ειπουση] κυριε σημερον

(ακολουθούμε την ορθογραφία του εκδότη).

Ανου συντομογραφία του “ανθρώπου¨, όπως και ανους αντί “ανθρωπους”

10 Στο κοπτικό κείμενο λέει στους αδελφούς της να μην =R hyt cnau που στα αρχαία μεταφράζεται διψυχειν & δισταζειν.

11 Άνθρωποι, δηλαδή, χωρίς ικανότητα να κατανοήσουν τις πνευματικές αλήθειες και ήταν διφορούμενοι στην αποφασιστικότητά τους για το αν θα ακολουθήσουν το καλό ή το κακό. Στα κοπτικά ο “ψυχικός” είναι hatre

12 Για τον όρο “ασάλευτος” βλ. M. A. Williams, The Immovable Race, a Gnostic Designation and the Theme of Stability in Late Antiquity, Leiden: E. J. Brill 1985.

13 17,7-19,5

 

 

PRyl 463:

 

“το λοιπονδρομου και[ρο]υ χρονου

αιωνος αναπαυσιν ε[ν] σιγη· ταυ

τ[α] ε͑ι͗πουσα η Μαριαμμη εσιωπη

σε[ν] ως το[υ] σωτηρος μεχρι ωδε

ειρηκοτος Ανδρεας λεγε[ι] α <δ> ελ

φοι τι υμειν δοκει πε[ρ]ι των {πε

ρι των} λαληθεντων [εγω μεν]

γαρ ου πιστευω ταυτ[[ε]]ʻ ά [τον σω]

τηρα ειρηκεναι· δοκει γ[αρ ετε]

ρογνωμονειν τη εκ[ε]ιν[ου εν]

οια <πετρος λεγει> περι τοιουτ[ω]ν πρα[γμα]

των εξεταζομενοσ ο σω[τηρ]

λαθρα γ[υνα]ικι ελαλει και [ου φα]

νερως ινα παντες ακουσ[ωμεν]

[μη α]ξιολογωτεραν η[.]ων [...]

του σωτηρος Λευε[ι]ς λεγει Πετρω

Πετρε α[ει] σο[ι] το οργειλον παρακει

ται και αρτι ουτως συνζητει[ς] τη

γυναικ[ι ω]ς αντικειμενοι αυτη

ει ο σωτη<ρ> αξιαν αυτην ηγησατο

συ [τ]ις ει εξουθενων αυτην παν

τω[ς] γαρ εκεινος ειδως αυτην ασ

φ[αλ]ω[ς] ηγαπησεν μαλλ[ο]ν αισχυ

[ν]θ[ωμε]ν και ενδυσαμεν<ο>ι τον

τ[ελειο]ν ανον εκεινο το προστα

[χθεν η]μειν π[ο]ιησωμεν κηρυ[ξω]

[με το] ευαγγ[ε]λιον μηδεν ο[ρ]ιζον

τ[ες μ]ηδε νομοθετ[ο]υντες ως ει

[πεν ο σωτηρ ταυ]τα ειπων ο Λευ

[εις μεν απελθων] ηρχησεν κη[ρυσ]

[σειν το ευαγγελιον κατα Μαριαμ]

14 Ειρηναιου Λυώνος, Κατά πασών Αιρέσεων ΙΙΙ,3,1: “TRADITIONEM itaque Apostolorum in toto mundo manifestatam, in omni Ecclesia adest respicere omnibus qui vera velint videre: et habemus annumerare eos qui ab Apostolis instituti sunt Episcopi in Ecclesiis, et successores eorum usque ad nos, qui nihil tale docuerunt, neque cognoverunt, quale ab his deliratur. Etenim si recondita mysteria scissent Apostoli, quae seorsim et latenter ab reliquis perfectos docebant, his vel maxime traderent ea quibus etiam ipsas Ecclesias committebant. Valde enim perfectos et irreprehensibiles in omnibus eos volebant esse, quos et successores relinquebant, suum ipsorum locum magisterii tradentes: quibus emendate agentibus fieret magna utilitas, lapsis autem summa calamitas”.

15 Α' Κορ. 11,5: “πᾶσα δὲ γυνὴ προσευχομένη ἢ προφητεύουσα ...”

16 Πραξ. 21,8-9: “τῇ δὲ ἐπαύριον ἐξελθόντες ἤλθομεν εἰς Καισάρειαν, καὶ εἰσελθόντες εἰς τὸν οἶκον Φιλίππου τοῦ εὐαγγελιστοῦ, ὄντος ἐκ τῶν ἑπτά, ἐμείναμεν παρ᾿ αὐτῷ. τούτῳ δὲ ἦσαν θυγατέρες παρθένοι τέσσαρες προφητεύουσαι”

17 Ευσεβίου Καισαρείας, Εκκλησιαστική Ιστορία 5.17,2-3: “ὑποκαταβὰς δ᾿ ἐν ταὐτῷ τοὺς κατὰ τὴν καινὴν διαθήκην προπεφητευκότας καταλέγει, ἐν οἷς καταριθμεῖ Ἀμμίαν τινὰ καὶ Κοδρᾶτον, λέγων οὕτως·”

18 Ειρηναιου Λυώνος, Κατά πασών Αιρέσεων ΙΙΙ,2,2: “Cum autem ad eam iterum Traditionem, quae est ab apostolis, quae per succesiones presbyterum in Ecclesiis custoditur, provocamus eos; adversadur Traditioni, dicentes se non solum presbyteris, sed etiam apostolis existentes sapientores, sinceram invenisse veritatem. Apostolow enim admiscuisse ea quae sunt legalia Salvatoris verbis: et non solum apostolos, sed etiam ipsum Dominum, modo quidem a Demiurgo, modo autem a medietate, intermedum autem a summitate, fecisse sermones: et se vero indubitate, et intaminate, et sincere absconditum scire mysterium: quod quidem impudentissime est blasphemare suum factorem. Evenit itaque, neque Scripturis jam, neque Traditioni consentire eos” (PG 7,847) μόνο λατινικό.

19 Έκδοση στο Brashler, James. “NHC VII,3: Apocalypse of Peter: Text, Translation, and Notes.” Pages 218–47 in Nag Hammadi Codex VII. Edited by Birger A. Pearson. NHMS 30. The Coptic Gnostic Library. Leiden: Brill, 1996.

20 Γνωστική Αποκάλυψη Πέτρου 75,1-7:

Henriette W. Havelaar (ed), The Coptic Apocalypse ofPeter, Nag Hammadi Codex VII,3,Berlin: Akademie Verlag 1999, ss. 36-38

21 Έχουμε κάτι ανάλογο στον Διάλογο του Σωτήρος, ο οποίος εξετάστηκε σε προηγούμενο κείμενο. Βλ. σχ. E. Pagels & H. Koester, Report on the Dialogue of the Savior, στο συλλογικό R. McL Wilson (ed), Nag Hammadi and Gnosis, Papers read at the I International Congress of Coptology (Cairo, December 1976), Leiden: E. J. Brill 1978, p. 70.
Επίσης των ιδίων το κεφάλαιο A Fragment of an Apocalyptic Vision στην εισαγωγή του Nag Hammadi Codex III.5: The Dialogue of the Savior, Leiden: E. J. Brill 1984, p.12.